Logopeda – informator dla rodziców

Czy twoje dziecko wymaga pomocy logopedycznej?
Przyczyną kłopotów z nauką u dzieci są bardzo często wady wymowy. Wadliwa wymowa może odzwierciedlać się w czytaniu i w pisaniu, co obniża samoocenę dziecka i zniechęca do dalszej nauki. Dziecko rozpoczynające naukę szkolną „pisze tak, jak mówi”. Jeśli więc niewłaściwie wymawia jakąś głoskę, również niewłaściwie ją zapisuje (skoła zamiast szkoła, lowel zamiast rower).
Uczniowie z wadami wymowy stają się z czasem zastraszeni i nieśmiali, albo przeciwnie agresywni i złośliwi. Mają też problemy z nawiązaniem pozytywnych kontaktów z rówieśnikami, są narażeni na kpiny kolegów. Zaburzenia mowy mogą być różne, od drobnych nieprawidłowości w wymawianiu głosek po ciężkie wady, które utrudniają kontakt z otoczeniem. Prawidłowy rozwój mowy przebiega etapami, w których występują pewne cechy charakterystyczne dla danego wieku.

Dziecko trzyletnie
– Ma prawo nie wymawiać głosek sz, ż, cz, dż i trudnych grup spółgłoskowych.
– Głoska r może być wymawiana jako j lub l, ewentualnie ł.
– Ma prawo zmiękczać głoski s,z,c,dz, sz, ż, cz, dż.
– Może zamiast f występować ch i odwrotnie.
– Brak wyraźnych końcówek w wypowiadanych wyrazach.

Dziecko czteroletnie
– Obserwuje się, że głoski sz, ż, cz, dż bywają jeszcze zamieniane na s, z, c, dz lub ś, ź, ć dź.
– Głoska r może być nadal zamieniana na j, l lub ł (opóźnienie pojawienia się tej głoski u dziecka nie powinno jeszcze niepokoić).
– Występuje upraszczanie grup spółgłoskowych, ale rzadsze.

Dziecko pięcioletnie
– Około 50 % dzieci nie wymawia głosek sz, ż, cz, dż, r zastępując je innymi głoskami.

Dziecko sześcioletnie
– Około 20 % dzieci nie wymawia głosek sz, ż, cz, dż, r.

Dziecko siedmioletnie
– Wymowa powinna być prawidłowa. Wszystkie głoski mówione prawidłowo, czysto, bez zniekształceń, bez zastępowania przez inne głoski.

W przypadku zaobserwowania jakichkolwiek zaburzeń u dziecka, rodzice powinni skontaktować się z logopedą, gdyż nawet nieznaczne trudności, jeśli nie są usunięte w porę, utrzymują się i stają się wadami wymowy.

Wady wymowy

Do najczęściej występujących wad wymowy wymagających interwencji logopedy zaliczamy te o charakterze zniekształcenia brzmienia głosek, oraz wszelkie zastępowanie głosek trudniejszych do wymówienia głoskami łatwiejszymi są to:
1. Sygmatyzm (seplenienie)
Jest to wada wymowy zwana inaczej seplenieniem, polegająca na nieprawidłowej realizacji głosek zębowych, które w zależności od miejsca artykulacji można podzielić na trzy grupy:
1. S, z, c, dz – głoski syczące
2. Š, ž, č, dż -głoski szumiące
3. Ś, ź, ć, dź – głoski ciszące
Rozróżnia się kilka podstawowych rodzajów seplenienia:
seplenienie międzyzębowe – w czasie wymowy głosek jednego z szeregów, albo wszystkich trzech język wsuwa się między zęby, wada ta nie ustępuje samoistnie, lecz wymaga wielu ćwiczeń z terapeutą.
seplenienie boczne – dotyczy również głosek trzech szeregów, podczas wymowy język ułożony jest niesymetrycznie, dźwiękom towarzyszy nieprzyjemne brzmienie.
seplenienie wargowozębowe – język nie bierze udziału w ich wymowie. Głoski wymawiane są wargami charakterystycznie wysuniętymi do przodu, jak podczas wydmuchiwania powietrza.
sygmatyzm nosowy – przy artykulacji głosek powietrze wydostaje się przez nos
sygmatyzm krtaniowy
sygmatyzm gardłowy
ostre gwiżdżące s
Przyczynami seplenienia może być: nieprawidłowa budowa narządów mowy, upośledzony słuch, naśladownictwo, nieprawidłowy zgryz oraz niesprawność języka i warg.

2. Rotacyzm (reranie)
Wada ta zwana inaczej reraniem polega na nieprawidłowej realizacji głoski r. Przyczyną nieprawidłowej wymowy głoski r może być między innymi budowa anatomiczna języka (np. zbyt krótkie wędzidełko), obniżony poziom słuchu, słaba zdolność koncentracji uwagi na dźwiękach mowy, opóźniony rozwój ruchowy, opóźniony rozwój umysłowy i nieprawidłowe wzorce wymowy z otoczenia dziecka.

3. Ubezdźwięcznianie
Polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie bez drgań wiązadeł głosowych (b-p, w-f, g-k, d-t, ż-sz, z-s, ź-ś, dz-c, dź-ć). Przyczyny bezdźwięczności to: zaburzenia słuchu fonematycznego, słaba motoryka narządów artykulacyjnych- wargi i policzki są wiotkie, mała pojemność klatki piersiowej.

4. Nosowanie
Głoski nosowe m, mi, n, ni, ę, ą- wymawiane są jak ustne i odwrotnie- ustne z poszumem nosowym. Wyróżnia się nosowanie zamknięte, otwarte i mieszane. Przyczyną nosowania zamkniętego jest niedrożność jamy nosowo- gardłowej na skutek częstych stanów kataralnych, przerostu trzeciego migdałka lub polipów.

5. Nosowanie otwarte
Spowodowane jest wadami anatomicznymi, takimi jak rozszczepy podniebienia, wargi górnej i zniekształcenia szczęki dolnej oraz krótkie podniebienie. Nosowanie jest wadą wymowy spotykaną rzadziej, nie należy go jednak lekceważyć.

6. Wadliwa wymowa głosek k, g
Głoski te są zastępowane głoskami t, d. Są one wynikiem nieprawidłowej pracy języka.

7. Dyslalia całkowita (bełkot)
Jest to nieprawidłowa wymowa polegająca na opuszczaniu, zastępowaniu lub deformowaniu prawie wszystkich głosek. Wymowa dzieci z tego rodzaju dyslalią jest prawie w ogóle niezrozumiała.

8. Jąkanie
Jąkanie to zaburzenie płynności, tempa i rytmu mówienia spowodowane nadmiernym napięciem mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych. „Ze względu na występujące objawy wyróżniamy jąkanie:
♣ kloniczne – cechuje się krótkimi zahamowaniami mowy i wielokrotnym powtarzaniem sylab
♣ toniczne – cechuje się dłuższymi zahamowaniami i wielokrotnym powtarzaniem głosek
♣jąkanie toniczne ze współruchami czyli dodatkowymi ruchami kończyn.
♣ jąkanie właściwe należy jednak rozróżnić od jąkania wczesnodziecięcego, które występuje u dzieci między 3 a 5 rokiem życia na skutek nieukończonego rozwoju psychicznego, małej sprawności narządów artykulacyjnych, nie dość szybkim kojarzeniem nazwy z pojęciem. Taka dysharmonia między potrzebą wyrażania swoich przeżyć i myśli a możliwościami w tym zakresie występuje u ponad połowy dzieci w wieku przedszkolnym i mija samoistnie po zwiększeniu sprawności w posługiwaniu się mową. Jeśli jednak twoje dziecko skończyło 6 lat i nadal się jąka, zgłoś się do logopedy.

Nurtujące pytania

Kto to jest logopeda?
Logopeda jest specjalistą, który może:
♣Nauczyć Twoje dziecko prawidłowo wymawiać wszystkie głoski języka polskiego.
♣Nauczyć je prawidłowo połykać.
♣Nauczyć je prawidłowo i wydajnie oddychać.
♣Pomóc mu „pozbyć się jąkania” (niepłynności mówienia).
♣Nauczyć je jak dbać o swój głos.
♣Pomóc mu w nauce czytania i pisania, jeśli zajdzie taka potrzeba.
♣Nauczyć je różnicować głoski do siebie podobne.

Kiedy należy udać się do logopedy?
Dziecko podczas artykulacji wsuwa język między zęby lub ociera nim o wargę. Niestety na każdym etapie wiekowym jest to wada, z tego się nie wyrasta! Im dłużej się zwlekasz, tym bardziej wada się utrwala.
Niepokoją Cię zmiany anatomiczne w budowie narządów mowy lub masz wątpliwości czy dziecko dobrze słyszy.
Twoja pociecha nawykowo mówi przez nos.
Po ukończeniu 4 roku życia dziecko zamienia głoski dźwięczne na bezdźwięczne: d na t (np. zamiast domek mówi tomek), w na f (zamiast woda mówi fota), g na k (zamiast gęś mówi kęś), b na p (zamiast buda mówi puta).
Nie wymawia którejkolwiek z samogłosek ustnych (czyli a, o, u, e, i, y) pod koniec trzeciego roku życia.
W wieku 7 lat Twoje dziecko powinno mówić poprawnie.

Jakie są przyczyny problemów z wymową?
♣Zbyt długie karmienie butelką
♣Zbyt długie ssanie smoczka
♣Ssanie kciuka
♣Dłużej utrzymujący się katar
♣Przerośnięty trzeci migdał
♣Problemy z przerośniętymi migdałkami podniebiennymi
♣Infantylny sposób połykania
♣Wada zgryzu
♣Zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe lub wędzidełka wargowe
♣Wczesna próchnica zębów mlecznych
♣Rozszczep podniebienia lub /i warg
♣Nieprawidłowe oddychanie
♣Niedosłuch
♣Dostarczanie nieprawidłowych wzorców wymowy (mówienie zdziecinniałe do dziecka)

Czego możesz się spodziewać podczas wizyty u logopedy?
Sprawdzenia budowy aparatu artykulacyjnego (zgryz, język, podniebienie)
Badania sposobu połykania
Pytań dotyczących: rozwoju mowy dziecka, rozwoju psychomotorycznego, przebiegu ciąży i porodu
Zbadania sposobu realizacji wszystkich głosek języka polskiego
Zbadania słownictwa dziecka, sposobu jego wypowiadania się
Badania pamięci słuchowej dziecka
Badania analizy i syntezy słuchowej, pisania i czytania u dzieci siedmioletnich i starszych
Sprawdzenia sposobu oddychania, tempa mówienia, rodzaju fonacji.

Od czego zależy skuteczność terapii logopedycznej?
♣Od rodzaju wady wymowy lub/i/ zaburzenia mowy
♣Od sprawności umysłowej dziecka
♣Od sprawności aparatu artykulacyjnego
♣Od prawidłowej kompleksowej diagnozy
♣Od systematyczności w uczęszczaniu na zajęcia logopedyczne i ćwiczeń z dzieckiem w domu
♣Od wczesnego rozpoczęcia terapii
♣Od aktywnego i świadomego udziału zarówno rodzica jak i dziecka w terapii
♣Od porozumienia terapeuty z rodzicem

Od czego zależy czas trwania leczenia logopedycznego?
♣Od rodzaju zaburzenia
♣Od rozległości deficytów
♣Od wieku dziecka, w którym zgłoszono je na terapię
♣Od współpracy terapeuty z rodzicami
♣Od systematyczności w ćwiczeniach z dzieckiem